Njoftimi i kryeministrit polak Donald Tusk se vendi i tij do të kërkojë aktivizimin e Nenit 4 të NATO -s , pas "19 shkeljeve të hapësirës ajrore" nga Rusia , nxjerr në pah një nga mekanizmat më pak të njohur, por veçanërisht kritikë të Aleancës së Atlantikut të Veriut.
Çfarë parashikon Neni 4?
Sipas Traktatit të Uashingtonit (1949), Neni 4 i jep çdo shteti anëtar të drejtën për të kërkuar konsultime me Aleatët nëse konsideron se integriteti i tij territorial, pavarësia politike ose siguria e tij janë të kërcënuara.
Kjo nuk nënkupton përfshirje automatike ushtarake , por përkundrazi e vendos çështjen para Këshillit të Atlantikut të Veriut, i cili mund të vendosë për veprime diplomatike, ushtarake ose parandaluese.
Neni 4 shpesh konsiderohet si një “kambanë paralajmëruese” që i paraprin zhvillimeve të mundshme.
Ndryshe nga Neni 5, i cili parashikon mbrojtje kolektive në rast të një sulmi ndaj një shteti anëtar, Neni 4 mbetet në nivelin e konsultimit politik por ka peshë të veçantë pasi hap debatin në të gjithë Aleancën.
Shtatë aktivizimet e mëparshme
Që nga themelimi i NATO-s, Neni 4 është përdorur vetëm shtatë herë , gjë që tregon natyrën e jashtëzakonshme të procedurës:
2003 – Turqia : Pas luftës në Irak, Ankaraja ishte e shqetësuar për pasojat për sigurinë e kufijve të saj. Aleatët më pas vendosën për masa për të forcuar mbrojtjen ajrore të Turqisë.
2012 – Turqia : Rrëzimi i një avioni luftarak turk nga forcat siriane çoi në konsultime.
2014 – Polonia, Estonia, Letonia, Lituania : Pas aneksimit të Krimesë nga Rusia, katër vende të Evropës Lindore përdorën njëkohësisht Nenin 4.
2015 – Turqia : Ajo kërkoi përsëri konsultime, duke përmendur paqëndrueshmërinë në Siri, aktivitetin terrorist dhe kërcënimet për sigurinë e saj.
2020 – Turqia : Në përgjigje të përshkallëzimit në Idlib të Sirisë, Ankaraja aktivizoi Nenin 4, disa orë pasi dhjetëra ushtarë turq u vranë në një sulm ajror.
2022 – Polonia : Pas pushtimit të Ukrainës nga Rusia, Varshava kërkoi konsultime, duke vënë në dukje se siguria e të gjithë anëtarëve lindorë ishte në rrezik.
2022 – Sllovakia, Hungaria, Bullgaria, Rumania : Disa ditë më vonë, vende të tjera të Evropës Lindore thirrën Nenin 4 për shkak të përkeqësimit të shpejtë të situatës në Ukrainë.
Pse Polonia tani?
Polonia, e cila kufizohet me BE-në dhe NATO-n me Bjellorusinë dhe ndodhet në një distancë të shkurtër nga Ukraina, është në një gjendje të vazhdueshme shqetësimi për sigurinë e saj.
Raportet e fundit për dhjetëra shkelje të hapësirës ajrore të saj i kanë dhënë Varshavës mundësinë për ta sjellë çështjen para aleatëve, duke kërkuar mbështetje politike dhe përforcim të mundshëm të masave parandaluese.
Aktivizimi i Nenit 4 nuk do të thotë një përgjigje ushtarake, por hap rrugën për veprime të tilla si patrullime ajrore të përforcuara, vendosje forcash në shtetet anëtare lindore ose ushtrime të përbashkëta. Në të njëjtën kohë, i dërgon një mesazh Moskës se Polonia nuk po merret me situatën e vetme, por nën ombrellën e Aleancës.
Rëndësia për Aleancën
Lëvizja e Varshavës nxjerr në pah se si shtetet anëtare i shfrytëzojnë dispozitat e Traktatit, jo vetëm për sigurinë e menjëhershme, por edhe për të forcuar kohezionin politik të NATO-s. Edhe pse Neni 4 përdoret rrallë, ekzistenca e tij funksionon si një mekanizëm parandalues dhe frenues, duke treguar se shqetësimi i një anëtari mund të transformohet në një çështje kolektive./Versus.al
