Çdo vit, revista shkencore Nature nuk nderon shkencëtarët “më të mirë”, por zgjedh të tregojë 10 histori të njerëzve që, në një mënyrë ose tjetër, kanë lënë gjurmë në shkencë gjatë vitit. Lista e vitit 2025 nxjerr në pah një shef shëndeti publik të shkarkuar, një “detektiv” shkencor, pionierë të terapive gjenetike, një “fermer” mushkonjash, një “prishës” të inteligjencës artificiale dhe madje një foshnjë që u bë simbol i mjekësisë hiper-personalizuar.
Qëllimi i listës: të nxjerrë në pah trendët, përparimet dhe sfidat e shkencës, duke e bërë këtë përmes individëve specifikë.
1. Susan Monarez – Shefja e shëndetit publik që u shkarkua
Susan Monarez mori drejtimin e Qendrave për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC) në SHBA, por u shkarkua më pak se një muaj më vonë. Nature e përshkruan si një “mbrojtëse të shëndetit publik” dhe thekson se historia e saj tregon konfliktin mes provave shkencore dhe presionit politik, sidomos në çështje të tilla si vaksinat dhe menaxhimi i krizave shëndetësore. Përfshirja e saj në listë nuk është vetëm për ekspertizën, por edhe për mesazhin e integritetit në shëndetin publik.
2. Achal Agrawal – “Detektivi” i tërheqjeve në Indi
Achal Agrawal zbuloi një krizë të tërheqjeve në universitetet indiane, duke treguar keqpërdorime, plagjiaturë dhe mangësi të kontrollit të cilësisë. Nature vlerëson guximin e tij për të sfiduar një sistem që shpërblen kryesisht numrin e publikimeve, duke ngritur pyetje për shëndetin e ekosistemit të kërkimit.
3. Tony Tyson – Fizikani pas teleskopit Vera Rubin
Tony Tyson ka qenë vizionari që realizoi Observatorin Vera C. Rubin në Kili, një projekt ambicioz që “filmon” qiellin dhe regjistron fenomene të rralla. Teleskopi i tij po ndryshon mënyrën se si studiojmë materien e errët, energjinë e errët dhe ngjarjet kalimtare të Universit.
4. Precious Matsoso – Negociatore globale e traktatit për pandemitë
Precious Matsoso udhëhoqi traktatin e parë global për pandemitë në nivel ndërqeveritar, duke siguruar përgatitje më të mirë për krizat shëndetësore dhe akses të barabartë në vaksina, trajtime dhe diagnostikime. Ajo tregon se diplomacia shëndetësore është po aq kritike sa shkenca dhe mjekësia.
5. Sarah Tabrizi – Heroina e Huntingtonit
Neurologia Sarah Tabrizi udhëheq përpjekjet për trajtimin e sëmundjes së Huntingtonit me terapitë gjenetike dhe qelizore. Nature e përfshin për shkak të shpresës që ajo sjell për sëmundjet neurodegjenerative, edhe pse trajtimet janë ende në fazën eksperimentale.
6. Mengran Du – Zhytësi i ekosistemeve të thella
Studiuesi Mengran Du ka zbuluar ekosistemet më të thella shtazore në Tokë, duke studiuar zona ku kafshët dhe mikroorganizmat lulëzojnë nën presion dhe errësirë ekstreme. Këto zbulime ndryshojnë mënyrën se si mendojmë për ndikimin e njeriut në ekosistemet ekstreme.
7. Luciano Moreira – Fermeri i mushkonjave
Biologu Luciano Moreira “rrit miliarda mushkonja” të infektuara me bakterin Wolbachia për të reduktuar përhapjen e sëmundjeve si dengu dhe Zika në Brazil. Ky projekt pionier tregon se insektet mund të bëhen aleatë të shëndetit publik.
8. Liang Wenfeng – Përçarësi i inteligjencës artificiale
Liang Wenfeng themeloi DeepSeek, kompani kineze që zhvillon modele IA me qasje më energjikisht efikase dhe më të qëndrueshme. Ai përfaqëson tranzicionin e Kinës nga përdorimi i teknologjisë në inovacion të pavarur.
9. Yifat Merbl – Detektive e peptidesh
Imunologia Yifat Merbl ka zbuluar se disa peptide të vogla të prodhuara nga proteasomet nuk janë mbeturina qelizore, por elementë aktivë të mbrojtjes imunitare. Kjo hap rrugën për trajtime të reja kundër infeksioneve dhe sëmundjeve.
10. KJ Muldoon – Foshnja pionere e terapisë gjenike hiper-personalizuar
Në vetëm gjashtë muaj, KJ Muldoon u bë personi i parë që mori terapi gjenike CRISPR të projektuar për mutacionin e tij unik. Rasti simbolizon fillimin e mjekësisë hiper-personalizuar, duke treguar mundësitë dhe dilemat etike të kësaj qasjeje.
View this post on Instagram
Ata që duhen ndjekur në 2026
Nature rendit edhe 5 figura që do të ndikojnë në vitin e ardhshëm:
Reid Wiseman – Komandant i misionit Artemis II (NASA) rreth Hënës.
Georgina Long – Onkologe që zhvillon imunoterapi për tumore të vështira.
Amadou Sall – Virolog që prodhon vaksina në Senegal.
Alice Xiang – Drejtore e qeverisjes së IA-së në Sony AI.
Colette Delawalla – Themeluese e Stand Up for Science, për forcimin e qëndrueshmërisë së komunitetit shkencor në SHBA.
